Từ Thành phố Thái Bình đi theo Quốc lộ 10, hướng đi Thái Bình- Hải phòng đến gần ngã ba Đọ rẽ phải, đi thêm 1km trước mặt du khách là cổng đền nằm ngay trên trục đường huyết mạch của xã. Du khách đến đây bằng ô tô, xe máy đều thuận tiện.
Ảnh: Toàn cảnh của ngôn đền (st)
Đền Thánh Mẫu là một công trình kiến trúc gỗ đá thời Nguyễn còn bảo lưu khá nguyên vẹn và 03 sắc phong cùng nhiều đồ tế khí có niên đại cổ. Tổng thể công trình được khép kín bao gồm nhà khách, tường bao viên, hoành mã tắc môn, có giếng nước trước cửa đền làm cho ngôi đền toát lên vẻ uy linh, thâm tĩnh của một nơi thờ bậc “Mẫu nghi thiên hạ”, kiến trúc của ngôi đền cũng là một thắng cảnh “độc nhất vô nhị” của phủ lỵ Cổ Lan xưa và nay là huyện Đông Hưng. Đền có 02 toà: Tòa đại bái gồm 5 gian lợp ngói vảy rồng, hệ thống cột đá xẻ vuông đứng trên chân tảng đá, đội đấu gỗ, đỡ bẩy hiên. Cột đá được soi chỉ chìm, chạm khắc các họa tiết cúc dây và nhấn câu đối chữ Hán. Ngưỡng bao gỗ, soi chỉ kép, chạm trổ độc đáo. Thềm lát đá phiến, dật tam cấp. Toà hậu cung gồm 01 gian có hình tượng con rồng được thể hiện trên mảng cốn.
Ảnh: Phía trước toà Đại bái của ngôi đền
Dưới triều Ngô Vương Quyền, quốc gia thịnh trị, thiên hạ thái bình tại đất ái Châu sách Lam sơn, huyện Lương Giang phủ Thiệu Yên (nay là tỉnh Thanh Hoá) có gia đình ông Đinh Đoan và bà Đào Thị Rạng nổi tiếng khắp vùng. Đoan Công sức địch vạn người, tài kiêm văn võ được Ngô Quyền ban ngự yến và cử đến trấn phủ ở phía Đông Bắc Bố Hải Khẩu nay thuộc xã Đông Sơn, Đông Xá..Tại đây ông bà sinh được bốn người con trai khôi ngô tuấn tú tướng mạo khác thường, khi lớn có tài nghệ hơn người, chí khí anh hùng. Lại nói về Đào mẫu sau khi qua đời ông Đinh Đoan kết duyên cùng Lan Hoa tại làng Phù Lưu mặt đẹp như hoa, da trắng như tuyết, là một trang quốc sắc trong làng sinh ra một nữ nhi mắt phượng, mày ngài...tên là Đậu Tỉnh. Đậu tỉnh càng lớn càng đẹp, giỏi văn thơ, có tài cưỡi ngựa bắn cung, thật xứng là kiệt nữ.
Bức đại tự treo tại toà đại bái
Năm anh em đã được Ngô Quyền trọng dụng, sau khi Ngô Quyền mất đất nước chia thành 12 khu vực do 12 xứ quân cai trị. Tại làng Phù Lưu năm người con của Đinh Công Đoan nối chí cha đã cùng hiệp sức với Đinh Bộ Lĩnh đứng ra chiêu tập binh mã, xây dựng lực lượng tại Phù Lưu, dựng 3 đồn lũy, lập 2 đồn ở trang Cổ Dũng cự chiến với thập nhị sứ quân. Bộ Lĩnh lên làm vua, bốn anh em họ Đinh cùng em gái Đậu Tỉnh về Hoa Lư hội kiến. Đinh Tiên Hoàng thấy Đậu Tỉnh người con gái có nhan sắc tuyệt đẹp lại có tài vời vào cung làm thứ phi, đến khi sinh hoàng tử, gia phong Hoàng hậu. Sau khi bà mất vua phong là Đoan Trang Trinh Phục Cẩn Tiết Nhàn Uyển Hoàng Hậu và lệnh cho sứ thần về Phù Lưu xã, triệu phụ lão lên kinh đô đưa bà về án táng và lập Miếu thờ ngay bên lăng mộ tại quê nhà để phụng sự, hương hoả muôn đời. Trong tâm thức của người dân nơi đây luôn giữ gìn, bảo vệ phát huy giá trị lịch sử, văn hoá độc đáo của “Quốc Mẫu từ” trong tín ngưỡng thờ mẫu của người Việt. Ghi nhận giá trị lịch sử và sự gìn giữ, bảo tồn của cộng đồng làng xã. UBND tỉnh Thái Bình đã ban hành quyết định công nhận Đền Thánh Mẫu là di tích Lịch sử- Văn hoá.
Ảnh: Sắc phong thời Nguyễn
Ngày nay đến Đông sơn, ngoài địa điểm trên du khách có thể đến thăm các di tích Từ đường Ngự Sử Phạm Huy Quang- cổ nhân của làng xã có nhiều hiển đạt, công danh đã được khắc ghi và thăm Đình Tàu một công trình kiến trúc đình làng Bắc Bộ gần như còn bảo tồn khá nguyên vẹn, chùa Đọ- Trung tâm phật Giáó dưới thời Lê và đặc biệt thăm ngôi đình Cũ- nơi thờ anh cả của nàng là Minh Quốc Đại Vương cùng 04 anh em trong đó có bà đã có công lao giúp vua Đinh Tiên Hoàng dẹp loạn 12 sứ quân, xây dựng bảo vệ nền độc lập của đất nước./.
Minh Thu (Sưu tầm và tổng hợp)
