Theo truyền ngôn và thần phả, vào khoảng thế kỉ thứ X, cách nay 990 năm, hai vị Trình công và Phạm công là những người đầu tiên về Mộ Đạo chiêu mộ nhân dân, khai hoang, mở đất lập làng. Sau khi hai ngài mất, dân làng suy tôn là Nhị vị thành hoàng, lập miếu thờ phụng.

Ảnh: Đền Quan Mộ Đạo thờ Đức Thánh Tướng quân Nguyễn Hải ( tổng hợp và sưu tầm)

Tướng quân Nguyễn Hải sinh ra tại đất Mộ Giang (Mộ Đạo ngày nay), vào năm 1072 đời Lý Thánh Tông năm thứ 14. Cha là Nguyễn Công Thành, mẹ là Hoàng Thị Kiều đều làm nghề chài lưới ven sông. Ông là người thông minh, nhanh nhẹn, sức khỏe hơn người, ông giỏi võ nghệ và đặc biệt giỏi nghề bơi lội bắt cá trên sông. Tiếng tăm của ông đến tận Đức Vua. Năm 1092 Lý Nhân Tông cho mời ông ra giúp Vua cầm quân phá giặc Tống, dẹp giặc Xiêm. Với tài chỉ huy Thủy quân thao lược, ông đã cùng quân dân nhà Lý lập nên những chiến tích huy hoàng. Khi nhà Vua mở hội ăn mừng và phong chức tước cho các tướng sỹ, ông một mực không nhận chỉ xin về đóng đồn tại quê để giữ gìn cửa biển và chăm sóc cha mẹ tuổi đã già. Ông sinh ngày 15 tháng Giêng năm 1072 và mất ngày 20 tháng 5 năm 1093 ở tuổi 21, Vua Lý Nhân Tông sắc phong ông là “Thủy Tề Long Vương” và cho xây 2 ngôi đền: đền Đông thờ cha ông (Nam Hải Đại Vương), đền Tây thờ ông tức Thủy Tề Long Vương tại vùng ven sông bãi đất Mộ Đạo. 29 sắc phong và một cốt chuyện về ông bằng chữ Hán được lưu giữ cẩn thận, ngày 20 tháng 5 năm 1989, đã được Hội đồng Khảo cứu dịch ra chữ quốc ngữ. Bên kia sông Hồng, thôn Lưu Đông xã Xuân Tân có đền An Đạo cũng thờ ông, các sắc phong có di chỉ ở 3 cỗ ngai, câu đối, văn tế tên tuổi của ông đều đồng nhất như đền thờ ở Mộ Đạo. Hàng năm dân làng 2 bên sông đều mở lễ hội vào ngày 15 tháng giêng và 20 tháng 5 âm lịch.

Để ghi nhận công lao của quân, dân Triều Lý, Nhà vua đã mở hội mừng công. Một vinh dự và tự hào cho quê hương Mộ Đạo - Vũ Bình, nhà vua ban sắc phong ghi nhận sự đóng góp công lao to lớn của Tướng quân Nguyễn Hải.

Thế Công (tổng hợp và sưu tầm)