Di tích Đồn cả - Cửa Kem được xây dựng trên vùng bãi bồi sông Hồng Hà (Cửa sông Kem thuộc địa phận của xã Vũ Bình)  là căn cứ chính trong hệ thống Đồn lũy của cuộc khởi nghĩa. Tương truyền đây là thế đất trên lưng con Bạch Hổ nhìn ra đại huyệt ngoài cửa sông Hồng, dân gian vẫn lưu truyền câu:

“Trăm cửa Bể nể cửa Tuần Vường

   Cửa Tuần Vường phải nhường Cửa Kem”

     Nơi đây thủy, địa hội tụ khí thiêng đã sinh ra người Anh hùng nông dân dựng cờ lãnh đạo cuộc khởi nghĩa chống lại chế độ Phong Kiến hà khắc đầu thế kỷ 19. Cuộc khởi nghĩa nông dân do Thủ lĩnh Phan Bá Vành lãnh đạo đã để lại một nét son trong Lịch sử Dân tộc và lịch sử hình thành và phát triển của cả vùng lưu vực sông Hồng.

     Từ đó, con cháu họ Phan và nhân dân có nơi để thờ tự và cúng tế Thủ lĩnh theo tuần tiết lễ nghi của Dân tộc. Hàng năm nhân dân đã dần dần phục dựng và tạo tác lên toàn bộ nội dung của lễ hội truyền thống đậm đà bản sắc dân tộc để tri ân công đức của Thủ lĩnh tướng quân và Thân phụ, thân mẫu, bá thúc, huynh đệ, nghĩa binh nghĩa sỹ. Nơi đây đã thật sự trở thành một địa chỉ đỏ của một trung tâm văn hóa tâm linh của toàn dân trong vùng. Lễ hội được tổ chức các sự kiện có liên quan đến Thủ lĩnh Phan Bá Vành, diễn ra nhiều nội dung về văn hóa tâm linh như tế lễ, cung phụng, trò chơi dân gian, văn hóa văn nghệ giao lưu khắp vùng miền và đặc biệt là tổ chức lễ rước kiệu thánh quanh làng trong xã.

Hình ảnh:   Các hoạt động văn hóa được diễn ra tại lễ hội Đồn Cả - Phan Bá Vành 

 Đến cuối những năm 1980, Đảng bộ, chính quyền và nhân dân trong xã đồng lòng tạo lập hồ sơ đề nghị nhà nước công nhận Cụm Di tích Đồn cả Phan Bá Vành và Đền Mộ Đạo là Di tích Lịch sử Văn hóa cấp quốc gia. Được sự giúp đỡ nhiệt tình và hiệu quả của một các đồng chí lãnh đạo và ngành Văn hóa thông tin từ huyện đến tỉnh và  trung ương trong việc sưu tầm tài liệu lịch sử, phiên dịch các tài liệu, sắc phong, bia đá, di chỉ, gia phả từ chữ hán nôm có liên quan đến cuộc đời và sự nghiệp của Thủ lĩnh, tướng quân Phan Bá Vành, đồng thời tổ chức các cuộc hội thảo khoa học để hoàn tất hồ sơ theo quy định trình Bộ văn hóa, thông tin, thể thao xem xét phê chuẩn và đã được công nhận Di tích Đồn cả Phan Bá Vành là Di tích Lịch sử, Văn hóa cấp quốc gia..  

    Tháng 8 năm 2013, nhờ hồng ân linh thiêng của Thủ lĩnh Phan Bá Vành, nhờ tấm lòng tâm đức cao cả của các đồng chí nguyên là lãnh đạo Đảng, Chính phủ, bộ ngành Trung ương và tỉnh, sự quan tâm của các đồng chí lãnh đạo Tỉnh ủy – HĐND – UBND các cấp, các ngành trong tỉnh nói chung và huyện Kiến Xương nói riêng. Được sự chung tay hảo tâm công đức của các công ty, xí nghiệp, doanh nhân và quý khách thập phương xa gần, Đặc biệt được sự nhất trí đồng lòng của toàn Đảng bộ và nhân dân xã nhà, của con cháu dòng họ Phan đã phát động phong trào xã hội hóa chung sức, chung lòng xây dựng mới khu Di tích Lịch sử văn hóa Quốc gia Đồn cả Phan Bá Vành là nơi thờ tự chân linh Thủ lĩnh Phan Bá Vành, thân phụ, thân mẫu, huynh đệ và các nghĩa binh, nghĩa sỹ của cuộc khởi nghĩa.

      Sau 8 tháng thi công tích cực, đến tháng 3 năm 2014, toàn bộ Công trình xây dựng đã hoàn thành với kiến trúc vừa có tính hiện đại lại vừa bảo tồn những lối kiến trúc cổ, quy mô thì bề thế, xứng đáng với tầm vóc lịch sử của cuộc khởi  nghĩa nói chung và cá nhân Thủ lĩnh Phan Bá Vành nói riêng. Công trình Văn hóa tâm linh này được coi là một trong số những công trình Văn hóa tâm linh quan trọng hàng đầu của huyện Kiến Xương. Hoàn thành tâm nguyện của toàn Đảng bộ, chính quyền và nhân dân trong xã và nhân dân trong vùng lưu vực sông Hồng Hà.

Hình ảnh: Khu vực tiền cảnh của đền

     Nhằm bảo tồn, phục dựng và phát triển các giá trị văn hoá phi vật thể độc đáo của Lễ hội truyền thống Đồn Cả Phan Bá Vành, thực hiện đạo lý uống nước nhớ nguồn, tôn vinh công đức to lớn của Thủ lĩnh áo vài Phan Bá Vành, từ ngày 25/10- 28/10/2023 (Tức từ ngày 11/9- 14/9 ÂL), UBND xã Vũ Bình long trọng tổ chức Lễ hội.

Tác giả: Thế Công.