Danh nhân Nguyễn Mậu Kiến (1819-1979) tự Lập Nho, hiệu Động Am, Kính Đài, biệt Mão Sơn cư sỹ, quê làng Động Trung nay là xã Vũ Trung huyện Kiến Xương. Ông là người có công xây dựng căn cứ chống Pháp ở vùng đất Kiến Xương từ rất sớm. Năm 1873 khi thực dân Pháp xâm lược Bắc Kỳ lần thứ nhất ông đã cùng các con chiêu mộ binh sỹ xây dựng đội quân chống Pháp lên đến hàng nghìn người kéo sang đánh Pháp giữ thành Nam Định. Năm 1876 ông theo phe chủ chiến của Hoàng Giáp, Ngô Quang Bích xây dựng sơn phòng Hưng Hóa, tích lũy binh lương và vũ khí chống Pháp rồi bị bệnh mất tại đây vào ngày 8/9/1879.

Ảnh: Danh nhân  Nguyễn Mậu Kiến (1819 – 1879) (sưu tầm)

Nguyễn Mậu Kiến còn được biết đến với các đóng góp lưu danh sử sách như: Tiễu phỉ vùng ven biển; đứng ra tổ chức quyên tiền, thóc cứu tế cho dân; giải quyết xung đột tôn giáo; đào sông, trị thủy khai khẩn  đất hoang; đem rộng nhà cấp cho các làng làm công điền; mở trường học mời thây dạy dân; lập nhà in Chiêm Bái Đường... Từ đường và phần mộ của ông đã được xếp hạng di tích lịch sử văn hóa cấp tỉnh từ năm 1989.

Ảnh: Từ đường Nguyễn Mậu Kiến tại  xã Vũ Trung (sưu tầm)

Tiếp nối truyền thống yêu nước, yêu cách mạng và hiếu học của Nguyễn Mậu Kiến, các thế hệ con cháu đời sau vẫn đang viết tiếp trang sử vẻ vang cho dòng họ Nguyễn. Từ Nguyễn Mậu Kiến, cho đến con cháu chắt đời Mậu, Hữu, Công, Danh... đều vì dân vì nước, thế hệ nào cũng có những người đi đầu trong phong trào yêu nước, yêu cách mạng ở Thái Bình thời kỳ cận, hiện đại. Hiện trong từ đường nơi thờ tự ông, con cháu đang hoàn chỉnh xây dựng phòng truyền thống, để kỷ niệm các ngày lễ trọng đại. Phòng truyền thống là nơi lưu giữ những tài liệu quý giá về ông, và những danh nhân trong dòng họ để con cháu trong làng ngoài xã, đều có thể tìm đọc và biết đến trang sử hào hùng mà ông cha để lại. Dòng họ Nguyễn được công nhận là dòng họ hiếu học, khuyến học của huyện, của tỉnh; được Ủy ban Mặt trận Tổ Quốc Việt Nam trao tặng bằng khen năm 2007.

Ảnh: Đồng chí Đàm Văn Vượng, Ủy viên BTV Tỉnh ủy, Phó Chủ tịch HĐND tỉnh dâng hương tưởng niệm danh nhân Nguyễn Mậu Kiến (sưu tầm)

Hiện nay, họ Nguyễn đã truyền đến thế hệ mười lăm với gần 3.000 người đang sinh sống ở 22 tỉnh, thành trong nước và một số ở nước ngoài, hơn 50% con cháu họ Nguyễn Mậu vẫn sống ở xã Vũ Trung. Dòng họ có 10 tiến sĩ, 16 thạc sĩ, 4 Giáo sư - Phó Giáo Sư; có 266 con cháu đã có bằng cử nhân Đại Học, 200 người làm nghề dạy học từ mẫu giáo cho đến bậc Đại học, 14 vị lão thành cách mạng và 11 bà mẹ Việt Nam anh hùng... trở thành nguồn cảm hứng khơi dậy niềm tự hào dân tộc, giáo dục truyền thống, phát huy các giá trị văn hóa, tình yêu quê hương, đất nước trong mỗi người dân trong dòng tộc nói riêng, người dân Vũ Trung và người con Thái Bình nói chung./.

Thế Công ( Tổng hợp và sưu tầm)