Đình Quán di tích lịch sử văn hóa cấp quốc gia có diện mạo khang trang, bề thế và mang đậm phong cách ngôi đình xưa, là nơi đã diễn ra nhiều sự kiện lịch sử quan trọng trong thời kỳ cách mạng và kháng chiến, nơi thờ Thành hoàng làng An Hạ đại vương và phu nhân Đàm Chiêu Trinh, Người có công lao to lớn với quê hương, đất nước dưới triều đại Lý - Trần (1202-1268).

Hình ảnh: Toà Đệ nhất của Đình Quán

An Hạ đại vương và phu nhân Đàm Chiêu Trinh là những nhân vật lịch sử sống vào cuối triều Lý, đầu triều Trần của nước Đại Việt. Là những người sinh ra và lớn lên trong gia đình "trâm anh thế phiệt" nhưng ông bà có tấm lòng cao cả, học rộng tài cao.

Ông bà đã về vùng đất thang mộc tại hương Động Nhuế (nay là xã Đông Xuân) sinh sống, tại vùng đất mới hoang sơ bà cùng chồng vận động dân nghèo khắp nơi về khai hoang lập ấp bằng cách: Làm đến đâu kiến thiết, xây dựng đến đó (tức là vừa đắp đập ngăn mặn, khai thông các lạch để dẫn nước ngọt về canh tác, vừa xây dựng chỗ ở, vừa trồng lúa, trồng ngô, trồng khoai. Những gò đống cao nổi lên thì tập trung nhân lực để san lấp trồng trọt).

Khi kinh tế phát triển, đời sống nhân dân được ấm no, phu nhân đã nghĩ đến việc tôn tạo mảnh đất này cho tươi đẹp hơn, do đó bà đã cho khoanh một vùng lớn tại làng Quán để trồng các loại hoa. Do đất tốt, chăm sóc kịp thời vụ nên hoa tại ấp Hà Nội nổi tiếng màu sắc tươi đẹp, hương thơm ngào ngạt với nhiều loại hoa khác nhau. Vì vậy, hoa ở đây được chuyển về tận kinh thành Thăng Long để tiến vua và bán tại các chợ lớn.

Với sự tận tâm, tận lực của ông mà cuộc sống người dân vùng này ngày càng no đủ. Khi kinh tế phát triển, ông nghĩ đến việc thông thương với thế giới bên ngoài. Để làm được điều đó, ông đã tổ chức cho dân khơi thông các luồng lạch, mở rộng sông ngòi, lập bến mới (gọi là bến Sẽ) để thuyền bè từ sông lớn vào trao đổi hàng hoá được thuận tiện. Bên cạnh đó, ông dựng khu chợ ở trung tâm ấp - gọi là chợ Nội (ngay gần bến Sẽ) tạo điều kiện cho thuyền bè lên bờ thông thương. Chợ Nội sang đến thời Trần nổi tiếng là một chợ sầm uất, buôn bán đủ các mặt hàng đông vui, nhộn nhịp, thuyền buôn các nơi kéo về giao thương ngày một đông đúc, trên bến, dưới thuyền buôn bán, trao đổi hàng hoá. Các sản vật của ấp Hà Nội được đưa lên thuyền đi khắp nơi càng làm cho khu vực này ngày càng nổi tiếng, biến nơi đây trở thành “một trong 6 cảnh đẹp của đất Thanh Quan, hơn một nghìn năm là đất vương đô. Thật là con người hào kiệt, đất đai linh thiêng”

Hình ảnh: Khu thờ tự An Hạ Vương

Cùng với sự phát triển của kinh tế, sự sầm uất của chợ Nội mà đến thời Trần vùng đất làng Quán đã nổi tiếng khắp nơi. Các quan triều Trần về thăm đều khen ngợi trước vẻ đẹp, sự sầm uất của vùng đất này.

Bên cạnh việc phát triển kinh tế, lo cuộc sống no đủ cho nhân dân trong ấp, ông còn chú trọng đến đời sống tâm linh của nhân dân. Do đó ông đã xuất tâm bỏ tiền của mua gỗ về để dựng chùa, dựng đình, đúc tượng để thờ thần, thờ phật. Chính sự tận tâm, tận lực, hết lòng vì dân, vì nước ấy mà ông được nhân dân bản ấp yêu quý, tôn trọng. Sự nhân đức, trung hậu của ông nổi tiếng khắp vùng, do đó dân nghèo khắp nơi tin tưởng về bản ấp xin trú chân sinh sống ngày càng nhiều.

Năm 1203, Quý Thịnh Hầu nhận lệnh đi dẹp giặc Chiêm Thành tại châu Hoan, bà ở lại vùng đất thang mộc giúp dân ổn định cuộc sống, tiếp tục khai hoang, mở rộng diện tích về phía Đông. Bên cạnh đó, để tiện cho việc có hàng hoá giao thương tại chợ Nội, bà dạy người dân nơi đây một số nghề phụ như: nghề mộc, nghề nề, nghề đóng cối, làm bún, làm bánh, đan lát, trồng cây ăn quả, trồng dâu, nuôi tằm, dệt vải ... biến vùng đất này trở thành khu vực sầm uất, nổi tiếng trong vùng.

Như vậy có thể khẳng định rằng: An Hạ vương và Đàm Chiêu Trinh là người có tấm lòng yêu nước, thương dân. Cả cuộc đời ông bà đã hết lòng vì nước, vì dân nên được triều đình ban tước vương, tước hầu, được ban đất thang mộc. Ông bà là người có công lớn trong việc bảo vệ vững chắc vùng đất phiên dậu của đất nước trước sự quấy phá của người Chiêm Thành, mang đến cuộc sống bình yên cho nhân dân tại vùng đất tận cùng của đất nước. Đặc biệt là công lao mở đất, mang đến cuộc sống ấm no cho người dân tại vùng đất thang mộc (ấp Hà Nội). Do đó được nhân dân yêu quý, tôn trọng.

Hình ảnh: Bằng Xếp hạng di tích Quốc gia